छापामारकी बुढी

-अन्जना केसी

प्लिज, रोक्नुस न ?
आफ्नै रफ्तारमा दौडिरहेकी म अनामनगर हनुमानथाननिर मेरो ध्यान एकाएक बाटोमा इसारा गरिरहेकी एउटी छोटो कदकी स्मार्ट युवतीतर्फ मोडियो  ।
म वानेश्वरदेखि न्युरोड हिँडेकी थिएँ । केही सामन खरिद्नु थियो । साँच्ची भनुँ भने म एकदम हतारमा थिएँ । प्रायजसो म हतारमै हुन्छु । मेरा आफ्नै काम अनि बाध्यता छन्, घरको काम गर्नु, आफ्नो व्यवसाय चलाउनु, बच्चा सम्हालनु, बुहारी, पत्नी, आमा सबैको भूमिका कुशलतापूर्वक निर्वाह गर्नु मेरो मात्र नभएर सबै कामकाजी महिलाका बाध्यता हो ।

हतारमै भए पनि स्कुटी रोकेँ । त्यतिबेला काठमाडौँमा हाहाकार थियो । नाकाबन्दीको चरम मारमा थिए नेपाली जनता । गाडी चल्दैनथे । सडक प्रायः खाली हुन्थ्यो । कहीकतै आफ्नो पहुँच हुनेको निजी सवारी साधन चले पनि जनजीवन एकदमै कष्टकर थियो ।
सेवा नै धर्म हो भन्ने सोचेर मैले स्कुटीको ब्रेक थिचेँ ।
‘कहाँ जाने बहिनी ?’ हेर्दा पुरानो तर सफा जिन्स र टि–सर्ट लगाएर बाटोमा उभिरहेकी युवतीलाई सोधे ।
प्लिज मलाई लिफ्ट दिनुस् न, मलाई सुन्धारासम्म जानु छ ।
बस्नुस् न म नि उतैतिर जाँदैछु, मैले भनेँ ।

उनी मेरो स्कुटीको पछाडि बसिन् अनि ठूलो श्वास फेरिन् । मानौँ लामो विछोडपछि अविभावक पाएजस्तो ।
बहिनी अलि हतासमा हुनुहुन्छ जस्तो लाग्यो । मैले कुरा निकाल्ने बहानाले औपचारिक बन्दै सोधेँ ।
केही होइन दिदी, फेरि ठूलो श्वास फेरिन् ।

हुन त कहाँ विश्वास गर्न सकिन्छ र बाटोमा पहिलोपल्ट भेटेको अपरिचितलाई । मैले उनलाई हेर्दा सजिलै अनुमान लगाए, उनी तनावमा छिन् अर्थात उनको जीवनमा ठूलो घटनाको बज्रपात भएको छ ।
उनी मसँग पोखिन चाहिनन् जस्तो लाग्यो । बाटोमा सामान्य कुरा गर्दै हिँडे सुन्धरा आइपुग्यो । काठमाडौँ मल अगाडि रोकेर उनलाई स्कुटीबाट झर्न आग्रह गर्दै बोलँे ।

बहिनी यहीँसम्म होइन ?
खै दिदी कासम्म भनूँ ? जाऊँ कहाँ जाऊँ बसूँ कहाँ बसूँ, स्वास्नी मान्छे हुनु त अभिशाप रहेछ । कोठामा पनि अरूलाई लिएर आएको छ ।
उनी आत्मीय हुन खोज्दै भनिन् । म अलमल परेँ, कसको बारेमा बोलिन उनी भनेर ।
कसको कुरा गर्नुभो ? मैले सोधेँ ।
हजुरलाई हतार छैन भने बसौँन कतै उनले सोधिन् ।
बेलुकी ५ बजिसकेको थियो । मलाई हतार त थियो नै त्योभन्दा ज्यादा हतार उनको जीवन जान्नु थियो । मैले हुन्छ भन्दै काठमाडौँ मलको छेउमा रहेको रेस्टुरामा लगेर गएँ ।

के खाने बहिनी ? मैले सोधेँ, ‘केही नखाने भनिन् । मैले २ कफी मगाएँ ।
वातावरण शून्य थियो । मैले कुरा निकाल्ने बहानाले सोधे कहाँ बस्नुहुन्छ ?
हनुमानथान नजिक ।
घर ?
घर गुल्मी हो रे माइती सल्यान ।
अघि कसको कुरा गर्नु’भा ?
मेरो लोग्नेको । आज पनि त्यही केटीलाई कोठामा लिएर आएको छ । म बस्न सकिन अनि निस्किएर हिडेँ ।
‘अनि ?’

म सल्यानको विकट गाउँको दलित परिवारमा जन्मिएर हुर्केकी हुँ । मेरी आमा म सानी छँदा नै सुत्केरी हुन नसकेर बित्नुभो । भाइ बाच्यो । आमा बितेको ३ महिना नबित्दै हाम्रो हेरचाह गर्न भनेर सानिमा पर्नेसँग बाबाले बिहे गर्नुभयो । सुरुमा राम्रै थियो । हाम्रो बाल मस्तिष्कले सबै कुरा नबुझे पनि राम्रो नराम्रो बुझ्न सकिन्थ्यो । सानीमाको बच्चा जन्मिएसँगै भाइ र मेरा कष्टकर दिन सुरु भए । जसोतसो भाग्यलाई दोष दिँदै घरको काम सकेर पढ्दै थियौँ ।

स्कुलमा पनि युद्धको प्रभाव पर्दै थियो । विद्यार्थी सङ्गठन निर्माण हुँदै थिए । घरको पीडा भइरहेको बेला, दलित मुक्ति, महिला मुक्ति अनि सबैखाले मुक्ति, बुर्जुवा शिक्षा नपढ्ने भन्दै युद्धमा लागे । नाच्न जान्ने भन्दै पार्टीले कलाकार बनायो । नाच्नेबाहेक आफ्नो स्तर बढ्न सकेन । आफूभन्दा पछाडिका सङ्गठनको क्षेत्रमा माथि पुगे । आफू जिल्लाभन्दा माथि कहिले पुग्न सकिएन । तैपनि सेनाको प्लाटुन कमान्डरले प्रस्ताव राखे । खुसी भएर बिहे गरे । दलित र ब्राह्मणबीचमा अन्तर्जातीय जनवादी बिहे भयो ।

भाइ पनि पछि युद्धमै लाग्यो । उसलाई पार्टीले सेनामा खटायो । दाङको घोराहीको लडाइँमा सहिद भयो । दुःख, सुख जसोतसो चलिरहेको थियो । पछिल्लो समयमा पार्टी शान्ति प्रक्रियामा आएसँगै हाम्रा नराम्रा दिन सुरु भए । मेरो लोग्नेले थुप्रै युद्ध जितेर आए पनि पछि सरकारले अयोग्य लडाकू घोषित गरिदियो । पार्टीले गर्व गरेको अन्तर्जातीय बिवाहले मेरो जिन्दगी नै तहस नहस पारिदियो । उसले मलाई अहिलेसम्म आफ्नो घर देखाएन । मेरो त के कुरा उसको परिवारले दलित केटीसँग बिहे गरेकै कारण सामाजिक बहिष्कार गरँे ।

जाने ठाउँ कतै भएन, पार्टीभित्र पनि साङ्गठनिक हैसियत ठूलो हुने र नेताको चाप्लुसी चाकडी गर्न सक्नेहरू मात्र वर्चश्वमा रहे । पार्टीले मलाई नाच्नबाहेक केही सिकाएन । जिउने कला जानिनँ, मैलेँ । काठमाडौँको बसाई, आर्थिक कठिनाइ, जातीय विभेद यी सबै कारणले परिवारमा कलहको विजारोपण भयो । जीवनलाई सुखी होइन सम्पन्न बनाउनुपर्छ भनेर लागिरहे । तर न सुखी भए न सम्पन्न ।

जीवनमा यस्ता घटनाहरू पनि हुँदोरहेछ, जसलाई पत्याउनै गाह्रो हुन्छ । मलाई आखिर त्यही भयो । आफ्नो जीवन आफैलाई भारी भएको बेला म गर्भवती भएँ । एउटा मीठो अनुभूत भयो । बच्चाको आगमनसँगै भौतिक कठिनाइ भए पनि मानसिक सन्तोष मिल्नेछ । मलाई जिउने आधार मिल्ने छ । विडम्बना ! त्यसको उल्टो भैदियो । असोचनीय भयो । अकल्पनीय भयो । मेरो पेटको बच्चा ट्युबमा बसेको रहेछ । ३ महिनामा बच्चा खेर गयो । एकदम धेरै रगत बग्यो । हस्पिटल जाँदा थाहा भयो, ट्युब फुटेको रहेछ, रगत नरोकिएकोले गर्दा अप्रेसन गर्नुपर्ने भयो । पछि थाह भयो कि मेरो पाठेघर निकालेर फालिसकेको रहेछ । अब म जीवनभर आमा बन्न नसक्ने भएँ ।

तपाईं आफैं कल्पना गर्नुस् दिदी त्यो बेला मेरो के हाल भएको होला । एउटा कहालीलाग्दो र अन्त्यहीन जीवनको जस्केलोमा आएर पसारिए । जसलाई पन्छाउने झिनो सामथ्र्य पनि रहेन ममा । देश परिवर्तन गर्न हिँडेको मेरो छापामार लोग्नेको ज्यादती अब ममाथि सुरु हुन थाल्यो । प्रत्येक तीता शब्द सुन्नुपर्यो मैले बच्चा जन्माउन नसक्ने कमिनी भन्दै कुटिए, पिटिएँ, जातीय बेइज्जती त मेरा लागि सामान्य भए ।

जन्मले दिएको नाता पनि रहेन ममा, सम्बन्धले बनेको नाता पनि रहेन, वर्गीय नाताको त के कुरा गरौँ ? वर्गीय साथीहरूलाई भेटेर कुरा गर्न, समस्या राख्न पनि नखोजेकी होइन । मेरो लोग्नेकोबारे । ऊ अयोग्य लडाकू भएर के भो त ? साथी सर्कलको जमातमा कति प्रिय छ, अरूका लागि ऊ यति महान छ कि कसैलाई उसको बारे नराम्रो केही भन्यो भने विश्वास गर्न गारो हुन्छ । भन्छन् नि ? खुकुरीको चोट अचानोलाई मात्र थाह हुन्छ । म त्यही अचानो हो दिदी ।

उनले आँशु पुछिन् र फेरि बोल्न थालिन् । आजकल मलाई कोही आफ्नो लाग्दैन । आफन्त नभएको घर जेलभन्दा बढी हुन्छ अहिले पनि सधैँ जस्तै घरमा उसले क्षेत्री थरकी केटी लिएर आएको छ । कोठा एउटा छ, ऊ आउँदा म त्यहाँ अटाउँदिन । त्यसैले बाहिर निस्केर तपार्इंसँग यता आएँ ।

तपाई ऊ बिना पनि बाँच्न सक्नुहुन्छ काम गर्नुस् । आफ्नै तरिकाले जीवन जिउनुस् । मैले साहस बटुलेर उनलाई सान्त्वना दिँदै बोलेँ ।
काम के गरुँ दिदी ? म बुर्जुवा शिक्षा भन्दै ९ कक्षा पनि पास गरिनँ । काम कहाँ के पाइन्छ ? ब्यवसाय गरूँ कसले पैसा दिने? कसैका जुठा भाँडा माझूँ, मजदुरी गरूँ कहाँ गरूँ ? अझै पनि म हिजो युद्ध लडेको मान्छे भन्ने महत्वकाङ्क्षा छ । बाहिर कसैले नचिने पनि जिल्लामा राम्रै चिन्छन् ।

सबैले सम्भावना बोकेकी मान्छे भन्थे । गाउँमा जाऊँ कहाँ जाऊँ ? माइती उहिल्यै गुमाएँ । लोग्ने आफ्नो नभएपछि घर को त कुरै नगरौँ । जब एउटी नारी आमा, दिदी, बहिनी, छोरी र पत्नीमध्ये केही बन्न सक्दिनँ तब ऊ वेश्या बन्छे । तर पाठेघर झिकिएकी म वेश्या पनि बन्न सक्दिनँ । उसको कुराले म स्तब्ध भएँ । बोल्नै सकिनँ । कुनै गर्हौं भारीले थिचेजस्तो भयो । कफी सेलाइसकेको रहेछ । पिउन मन लागेन, बिल तिरँे, उनलाई त्यही हालमा छोडेर आफ्नो कामै नगरी घर फर्किएँ ।